Kind van na de oorlog

De Tweede Wereldoorlog ligt 75 jaar achter ons, maar de herinneringen daaraan blijven levendig en krachtig. Opvallend is dat de jeugd van nu een grote belangstelling heeft voor het erfgoed van de oorlog, vooral voor waargebeurde persoonlijke verhalen op herkenbare plekken in de eigen omgeving.

Ik ben een kind van na de oorlog (geb. januari 1948), groeide op in Benningbroek en vraag me weleens af wat ik heb meegekregen van die oorlog. Na schooltijd zocht ik naar lege kogelhulzen en rookte met vriendjes Hans Boontjes en Arie Korver stiekum oorlogssigaretten, tot we er misselijk van werden. Van m’n moeder mocht ik niet bij het garagebedrijf van de buren Vos komen. Die waren lid van de NSB geweest en hadden mensen verraden. Ik begreep eigenlijk niet wat ze bedoelde en ging daar toch spelen met buurjongens, dat was best spannend. Met broer Cees speelde ik als kind ‘oorlogje’ met Dinkey Toys legerjeeps en tanks, vliegtuigjes en opzet-soldaatjes. Wie wie was daar ging het niet om, wel dat Nederland altijd de oorlog had gewonnen, zodat iedereen weer vrij kon zijn.

Leesboekje
Op school vertelde meester Dijkstra uit een leesboekje ‘Verdrukking, Verzet en Victorie’, omdat hij vond dat de jeugd zo weinig wist van de oorlogsjaren 40-45. In maart 1960 kregen we allemaal dat boekje mee naar huis. Ik heb het nog in de boekenkast staan. In het boekje staat ook een gedicht over het verlangen naar de vrijheid: “Ik snak naar een dag, vol van rood, wit en blauw, met de zwier van Oranje er boven. Het Wilhelmus met zijn hou en trouw, waarin Hollanders kunnen geloven”… etc. Als mijn kleindochter Yenthe 12 jaar is, geef ik het boekje aan haar, in de hoop dat zij ook blijft nadenken over het vieren van de vrijheid.

Radio’s in de tuin
Van zus Tinie hoorde ik dat in 1944 bij de buren Hoogland het Joodse meisje Jet van Kleef was ondergedoken. De 7-jarige Tinie had nog een fietsje en speelde regelmatig buiten met Jet achter de boerderij. Ze mocht daar absoluut niets over zeggen tegen anderen. Pa en moe hadden bovendien een Joods echtpaar in huis. Vader noemde zich de ‘radiodokter van West-Friesland’. Hij repareerde op verzoek van een Hoornse knokploeg zend- en ontvangstapparatuur. Die spullen zaten ook bij geleverde wapendroppings voor het verzet. Mijn vader had zelf een radio gemaakt en luisterde ’s avonds op zolder in het geheim naar Radio Oranje, met berichten voor het verzet en het Wilhelmus.

Regelmatig stonden Nederlandse Landwachters bij ons voor de deur (op initiatief van NSB burgemeester Kunnen) en volgde er een huiszoeking naar wellicht nog aanwezige radio’s. Die waren echter door m’n moeder zorgvuldig verstopt onder de tabaksplanten in de tuin. Dit hoorde ik pas na jaren, toen m’n ouders spraken over de oorlog met oud verzetsman Georges Trigallez aan de ontbijttafel. M’n moeder kreeg vervolgens autorijles van hem.

Tranen en feest
Die eerste 5 mei in 1945 konden veel mensen het nog nauwelijks geloven. Was het wel echt waar? Mijn vader vertelde dat toen met spanning werd uitgekeken naar onze bevrijders. Op 10 mei 1945 was het zover, onze Canadese bevrijders reden in jeeps door het dorp. Broer Reint, toen 5 jaar, vertelde mij dat hij dit samen met buurjongen Nico Vlaar had gezien. Voor hem een onvergetelijke herinnering.

De oorlog was vroeger bij ons thuis vooral voelbaar op 4 mei. ’s Avonds mocht ik niet meer naar buiten, tegen acht uur zaten we met elkaar in de kamer voor de televisie en twee lange minuten was het doodstil. Mijn moeder zat zachtjes te huilen en mijn vader keek zwijgend en streng door het raam naar buiten. Ik begreep eigenlijk niet precies waarom. Het enige wat ik kreeg te horen van m’n ouders was, wie goed en wie fout waren in de oorlog. Maar wat dat betekende was toen niet zo duidelijk voor me. En de dag erna, op 5 mei, vierden we in het dorp de Bevrijding! De vlag, die de dag daarvoor nog halfstok hing, wapperde altijd fier in de wind voor ons huis.

In de jaren ’50 deed ik als kind mee aan een bevrijdingsoptocht door het dorp. Ik zat met andere dorpskinderen bovenop een geheel oranje versierde boerenkar, tussen de aardappelkistjes vol met sinaasappels. De tractor reed ons naar het feestterrein, met het fanfarekorps voorop. We deden spelletjes als zaklopen en Nederlandse vlaggetjes in een stoof steken. De oranje limonade smaakte heerlijk en iedereen was blij. ’s Avonds gingen vader en moeder naar het bevrijdingsbal in het café met uitbundige muziek en dans in het licht van vele gekleurde lampjes.

Anne Frank
Begin jaren ’60 kwam het Joodse echtpaar Boekel, nog jaarlijks bij ons op visite. In het voorjaar van 1960 samen met dochter Yvonne. We waren allebei 12 jaar en ik vond haar bijzonder, ze leek op Anne Frank. Samen liepen we door de fruittuin van de buren Bram en Jo van der Laan en daar hebben we elkaar gezoend. Voor mij was dat de eerste keer. Een week na het bezoek kreeg ik een lieve brief van haar. Die heb ik nog altijd bewaard. Van een vriendschap is het verder niet gekomen, maar altijd rond 4 en 5 mei moet ik ook aan haar even terugdenken…

Verhalen
Mijn ouders zaten in het verzet, daar was moed voor nodig. Waarom ze deden wat ze deden, dat boeit mij nu nog. Ik vraag me nog steeds af hoe het voor mij is om in vrijheid te leven en hoe ik iets kan doen voor de vrijheid van een ander. Het maken van educatieve projecten over de jaren 40-45 in West-Friesland is mijn poging een bijdrage te leveren aan meer tolerantie, solidariteit en respect voor elkaar.

Met het oog op 75 jaar Vrijheid, vraag ik jullie aandacht voor ‘Oorlogsmonumenten vertellen’ in de gemeente Medemblik. Op www.oorlogsmonumentenmedemblik.nl zijn gefilmde verhalen te zien, met achtergrondinformatie, en ook is een overzichtskaart met drie speciale wandel- en fietsroutes te downloaden en uit te printen. De routes gaan langs oorlogsmonumenten en gedenkpalen en zijn ook goed te doen in de huidige 1,5 meter samenleving.

Peter Sasburg, mei 2020